Van de pot en de ketel

’t Is al weer een paar weken geleden dat de hele academische wereld (nou ja, vooral dat bibliotheek-hoekje daarvan) zich druk én vrolijk over de onthulling dat Elsevier enkele jaren geleden een aantal tijdschriften heeft gepubliceerd waar de zo veel geprezen peer review niet alleen ontbrak maar die in feite promotiemateriaal waren voor het farmaceutische bedrijf Merck. Dat bedrijf zou Elsevier zelfs betaald hebben om tijdschriften als de Australian Journal of Bone and Joint Medicine uit te geven. Het nieuws was natuurlijk koren op de molen van Open Access-propagandisten. Was hiermee niet definitief bewezen dat we die vermaledijde uitgeefgiganten helemaal niet nodig hebben? Zij die altijd roepen dat ze onmisbaar zijn omdat zij als enigen kunnen zorgen voor het waarborgen van de wetenschappelijke kwaliteit via peer review blijken daar zelf om commerciële redenen een loopje mee te nemen. Of, in de woorden van Peter Suber: “Remember this anecdote the next time someone raises the common myth that OA journals are lower quality or that OA is about bypassing quality control. Closed access does not guarantee high quality, even from the most prominent publishers.”

Maar ja, is die peer review dan wel in goede handen bij Open Access-tijdschriften? Elsevier & co roepen natuurlijk al jaren dat dat niet zo is en ook zij kunnen zich nu weer verheugen in een aansprekend praktijkvoorbeeld: op de Scholarly Kitchen-blog doet Phil Davis verslag van zijn ervaringen met het OA-tijdschrift The Open Information Science Journal dat uitgegeven wordt door Bentham Science op basis van het author-pays model. Davis stuurde een nep-artikel van de auteurs David Phillips en Andrew Kent, beiden verbonden aan het Center for Research in Applied Phrenology (CRAP), in dat na enkele maanden en, volgens Bentham Science, na peer review voor publicatie werd geaccepteerd. Of hij maar even de fee wilde overmaken. Zie je wel, hoor je ze bij Elsevier denken: Open Access staat gelijk aan onbetrouwbaar.

Elsevier was er als de kippen bij om de Merck-onthulling als een incident af te doen, iets wat al weer enkele jaren geleden zich had afgespeeld en in de tussentijd waren de touwtjes uiteraard strakker aangetrokken zodat dit niet nog een keer zou kunnen gebeuren. Hetzelfde zie je gebeuren bij de Bentham-hoax: Peter Suber put zich op zijn blog uit in het beargumenteren dat ook dit een uitzondering is en dat hiermee uiteraard niet de hele Open Access-beweging in diskrediet is gebracht.

Er staat ook veel op het spel. Dat blijkt nog eens uit de nieuwe SURF-studie Costs and Benefits of Research Communication: The Dutch Situation: als alle wetenschappelijke artikelen openbaar beschikbaar zouden zijn, zou dat de Nederlandse samenleving een voordeel op kunnen leveren van 133 miljoen euro per jaar (mijn cursivering). Ik heb de studie nog niet helemaal goed gelezen, maar volgens mij is dat maar de helft van het verhaal: Open Access zou de Nederlandse universiteiten ook zo’n 60 miljoen extra gaan kosten om al hun wetenschappelijke artikelen op basis van het author-pays model gepubliceerd te krijgen. Maar goed, het gaat om grote bedragen en het gaat om een groot goed: de toegankelijkheid van wetenschappelijke informatie. Voor deze zomer staan voor de Nederlandse universiteitsbibliotheken de onderhandelingen over een nieuwe licentie voor Elseviers ScienceDirect op het programma. Ook daarbij gaat het om een bedrag van vele miljoenen op jaarbasis, waarover dus echt wel even onderhandeld moet worden. Vraag is alleen hoeveel onderhandelingsvrijheid de universiteitsbibliotheken hebben: hun wetenschappers smullen van de onbeperkte toegang tot Elseviers tijdschriften en maken daar meer dan intensief gebruik van. Hoe acceptabel is beperktere toegang indien er in financieel opzicht straks niet met Elsevier uit te komen valt?

« Writer’s Block?

Aanwinsten 2.0 »